 |
Жазушы, журналист, қоғам қайраткері Мархабат Байғұт |
|
ШЫҒАРМАЛАРЫ...
немесе Қарауылбектің иманжапырағы Қарауылбек Қазиевтің қаламгерлігі ғаламат-тұғын. Қырық бес жасында қайтыс боп кетті. Биыл жетпіс жасқа толатын еді. Біз – Қазиев хақында, оның шығармалары турасында бұрын-соңды біршама жазыңқыраған жандардың біріміз. «Мәжнүнталдар күресі» деген дүниемізде қаламгер қазасының құпияларына ой жібермекке әрекеттенгенбіз. Өзі де, сөзі де кереметтей көркем, жауһар жазушының да жаулары болатынына назар жыққанбыз. Құл Қожа Ахмет Ясауи бабамыз сынды желкілдеген жасыл желектің өзіне аяй, аялай қарайтын адамдарға да іштарлықпен дұшпандық жасайтын, жүрегіне жара салатын, түптің түбінде құлатып түсіретін қатыбездердің, алмай тынбайтын аярлардың аз еместігін аңғартқанбыз. Лирикалық прозадағы таңғажайып туындыларын былай қойғанда, журналистиканың өзіне үлпіл-лүпіл үнімен құнар дарытқан дарын, қайран Қарауылбек қылуетке түсер жасқа да жете алмады. Жеткізбеді. Бақилық боп кеткеннен кейін он бес жыл өткенде, алпыс жасқа толуына арналған кеш ұйымдастырылды. Баяндама жасау бізге жүктелген. Біз баяндама орнына «Қарауылбек рухымен сырласу» атты толғаныс сөзімізді арнап едік. Ол дүниелер бірер басылымдарда, кейбір кітаптарда жарияланған. Қайталағымыз жоқ. Тоқсан тоғызыншы жылдың мамырында, Шымкенттегі керемет кештен кейін бір апта өткенде, Жамбыл облысының Шу ауданындағы Кербұлақта Қазиев тойы жарасымды жалғасқан. Ауыл клубының алдында ән әуелеп, орта мектептің оқушылары шетінен сахнаға шығып, Қарауылбектің шығармаларын жатқа оқығанда, Алматыдан, Астанадан келген жақсылар мен жайсаңдар қайран қалған. Өлең емес, жыр емес, кәдуілгі прозадан, Қарауылбектің қара сөзінен алғашқы күні бесіннен бастап түн ортасына дейін, ертеңіне сәскеден бастап түс ауғанша небір үлпіл-лүпіл үзінділерді жатқа оқыды ғой! Кербұлақ мектебінің шәкірттері. * * * Айтпақшы, артта қалған ғасырыңыздың тоқсан бірінші жылындағы жазда мынадай жағдай болған. Маусым айы-тұғын. Қазақтың қырықшақты қаламгері Саха республикасындағы онкүндікке орай Лена-ана дариясының арғы жағында жүргенбіз. Біздегі маусымды Қарауылбек Қазиев «саумал шақ» деп жазатын. Сол саумал шағыңыз Саха елінде өзіміздің наурыз айын елестетер ысыах айы аталады. Ысыах мейрамы да біздің Наурыз мерекеміз секілді. Неге екенін кім білсін-ай, кім білсін, қырықшақты қаламгердің бірталайы тү-ү-у тундраңыздың түбінде де марқұм Қарауылбек Қазиевті қайта-қайта еске алғанын қараңызшы. Сағи, Сабырхан (Асанов), Сәкен (Иманасов), Қалаубек, Зейноллоа (Серікқалиев), Ұлықбек, Қажығали, Рафаэль, Тұрсынай, Қайырбек – бәрі-бәрі ең кемі бір-бір мәрте болса-дағы, Қарекең хақында немесе оның шығармалары жайында толғанғаны жадымызда жаңғырар. Төрт қаламгер әлгі Лена-ана дариясының оң қабағындағы әуежайдан ұшып шығып, үш-төрт сағат өткенде қиырдағы Нұрыбай (Нъюрбаа) ауданына қондық. Аққайыңдар аздап аласа тарта бастайтын аймақтағы жасыл шөптің жайнауы мен ара-арасындағы баданадай алтын сары гүлдердің ақ түндерден кейінгі күн шуағымен ойнауы, алақандары жалтырай қалтырайтын жапырақтардан жалт-жұлт етіп тамшылайтын таза шықтың мөлдіреуі тағы да Қазиевтің әңгімелері мен повестерін еріксіз еске түсірді. Марха-қыз және Бұлүй-қатын өзендерінің қосылар тұсындағы ертегіні елестетер алаңқай-сазда ысыах мейрамы жалғасты. «Нұрыбай оттары» газеті редакторының орынбасары, белгілі ақын қыз Өндіреева Өкәтерина (сахалар тоқсаныншы жылдардан бастап өздерінің ұлттық аты-жөндеріне орала бастаған, ал ондай есім-ныспылары жоқтар Екатеринаны – Өкәтерина, Андрееваны – Өндіреева деп өзгертетінге көшкен екен) аққайыңмен қатар өскен қарағайдың діңін сипап, өлең оқып тұрғанда, сұқ саусағын тілдіріп, қаттырақ қанатып алды. Біз сасқалақтап, саздағы иманжапыраққа ұқсас дүниені жұлып апарып, қыз саусағына қайта-қайта жапсырдық. «Біздің қолымыз емес, Қарауылбектің қолы, ем дарыта гөр», деп күбірлейміз. Жыр оқымақ кезегі тиген Рафаэльдің бір көзі өлең жинағында, бір көзі қызда. Одан соң Тұрсынай сахаша ән шырқады. Саха қызының саусағы жарты сағатта жазыла бастады. Әлгі жапырақты сахалар «қаз тілі» дейді екен. Біз «Қазиевтің иманжапырағы» дейміз қайта-қайта түсіндіріп. Сол күні де көпке дейін, сонау Саха елінде Қарауылбек және оның шығармалары жайында ұзақ-ұзақ сыр шерткеніміз есімізде. Өндіреева кейінірек «Қаз тілі немесе Қазиевтің иманжапырағы» деген очерк жазыпты өз газетіне. * * * Қарауылбек Қазиев әңгімелері мен повестерінің әдебиет әлеміндегі орны, белгілі бір бойлықтар мен ендіктер бойынша бағаласаңыз, саз дүниесіндегі Шәмші Қалдаяқов әуендері секілді. «Лирикалық прозаның күні өтті» десетіндер аз емес. Жо-жоқ. Оралады оқырман. «Ақ бантикке». «Үркерге». «Иманжапыраққа». «Біз абитуриент едікке»... Шәмші әндерін сағынғаны сияқты. Бәрі болмаса-дағы, біраз бөлігі табысады кітаппен. Осындай-осындай әңгімелер мен повестерді оқымаған қазақ – қазақ па?! Қазіргі оқырманыңыздың селқостау екені рас. Немқұрайдылау. Салқындау. Әзірше. Уақытша. Алайда, қайта оралатынына иланыңыз. Мінекиіңіз, кітапханашылар куә, «Ақ бантикті» сұраушылар көбейіпті. «Иманжапырақты» да, Қарекеңнің өзге өзгешелерін де. Әнекиіңіз, жақында, мамыражай мамырдың басынан бастап, Қарауылбек Қазиевтің жетпіс жылдығы алдымен алтын құрсақты аймақ – Оңтүстік Қазақстанда, әсіресе, Шымкентте, одан соң, Таразда, ақшуақ суреткердің арман-шаһары – Алматыда, Жамбыл облысының Шу өңіріндегі Кербұлақта кеңінен аталып өтпек. Бауырларының бірі Оңланбек Жақсыбай мырзаның тынымсыз тірлігі, зияттылығы, зерделілігі мен көргенділігі арқасында Қарекеңдей қарымды қалам иесінің қазақ тілінде бір кітабы, орыс тілінде бір кітабы және жазушы-журналист жөніндегі естеліктерден құрастырылған жинақ жарық көрмек. Мамыр айында жылы жақта иманжапырақ балалай бастайды. | |
http://baigut-uko.kz
